به نام خدا

گزارش نشست «تعامل فقه اجتماعی و علوم اجتماعی»
ارائه دهنده: استاد دکتر حسین شرف الدین
دبیر : حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد باقر ربانی
تاریخ : 7/10/1402
مکان : مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام طبقه دوم اتاق جلسات

نشست علمی در تاریخ 7/ 10/ 1402با عنوان تعامل علوم اجتماعی با فقه اجتماعی در مرکز فقهی ائمه اطهار برگزار شد.این جلسه که با ارائه استاد گرامی جناب اقای دکترسید حسین شرف الدین استاد تمام گروه جامعه شناسی موسسه اموزشی پژوهشی امام خمینی قم و با دبیری حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمد باقرربانی مدیر گروه فقه جامعه و فرهنگ مرکز فقهی ائمه اطهار برگزار گردید.
گزارش جلسه
دبیر جلسه بعد از خیر از مقدم به حاضرین و استاد گرامی به علت ضیق وقت، زمان را در اختیار استاد شرف الدین قرار دادند.

دکتر شرف الدین :
فقه با دانش های فرا فقهی نظیر فلسفه ارتباط دارد .در فلسفه فقه بحث های مختلفی مطرح است که ریشه  در علوم اجتماعی دارد. موضوع فقه اجتماعی، روش شناسی فقه اجتماعی ، ارتباط فقه اجتماعی با علوم دیگر یکی از زیرمجموعه های فلسفه فقه اجتماعی است.
در علوم اجتماعی بحثی به نام جامعه شناسی معرفت است که در آن تعاملات جامعه با علم فقه را مورد مطالعه قرار می دهد. از آنجا که در فقه احکام روی موضوعات می آید پس فقیه برای شناخت موضوعات باید به علوم اجتماعی روی آورد.
بنا بر آنچه مطرح است، فقه به فقه فردی و فقه ا جتماعی تقسیم می شود. فقه فردی، ناظر به اعمال فرد است و قائم به شخص می باشد و بازتاب بیرونی ندارد. مثل فکر کردن و غذا خوردن.
در مقابل فقه اجتماعی ناظر به کنش‌ها و اعمال و رفتار اجتماعی افراد است.کنش های اجتماعی 5دست اند
1-عمل فرد معطوف به غیر.مثل سخنرانی کردن یک نفر برای دیگری
2-کنش اجتماعی. مثلا  اینکه ازدواج و موقعیت همسری  ملزم به نفقه می شود.
3-فعل نهادهای اجتماعی. اما فعل نهاد های اجتماعی در قالب سازمانها بروز می‌کند.
4-کنش های مربوط به افراد درون سازمانها.
5-کنش جامعه کل به عنوان یک کنشگر. این بحث وجود دارد که  آیا واقعیت بیرونی دارد ؟جامعه هم کنش گری دارد؟
از لحاظ جامعه شناسی تمامی کنش‌های انسانی یک فعل اجتماعی محسوب می‌شود. لذا  فقه که در مورد افعال مکلفین سخن می‌گوید همواره در تعامل با فقه اجتماعی قرار دارد. پس برای شناخت دقیق زوایای موضوعات باید به علم اجتماعی روی آورد.

ضمن اینکه خود جامعه هم یک کنش‌گر محسوب می‌شود و فرهنگ عمومی که تبلور زیست اجتماعی است کنشگر آن جامعه می‌باشد؛ لذا با شناخت توصیفی جامعه در علوم اجتماعی باید احکام آن در فقه مورد مطالعه قرار بگیرد.

مطلب بعدی این است که آیا جامعه وجود دارد که برای آن عاملیت قائل باشیم و بتوانیم برای آن فقه بنویسیم.چند نظریه در باره وجود جامعه مطرح است که به طور اختصار بیان می گردد.
1-جامعه واقعیت عینی دارد
2-جامعه وجودش اعتباری است
3-جامعه اعتباری است اما به معنی تخیل و ساختگی بودن آن.مثل لشکر
4-جامعه اساسا ساخته و پرداخته ذهن افراد و انسانها است و مردم با جامعه مثل واقعیت برخورد می کنند.و جامعه مرجعیت ارزشی دارد.
دکتر شرف الدین عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی در ادامه به طرح خدمات علوم اجتماعی به فقه اجتماعی پرداختند و  فرمودند: این خدمات به شرح ذیل می باشد:
-برای نظام سازی فقهی باید از علوم اجتماعی کمک گرفت.
-شناخت توصیفی، تبیینی و تفسیری پدیده های اجتماعی کار علوم اجتماعی است.
-سوالاتی نظیر فاصله طبقاتی، تبعیض و...اینها سئوالاتی است که توجیهی ندارد و جامعه شناسی باید اینها را توضیح دهد که چرا فاصله اجتماعی  وجود دارد؟
-شبکه ای شدن جامعه موجب می شود همه به هم مرتبط باشند و روی همدیگر اثر بگذارند.در این صورت نقش دولت ها کم رنگ می شود. لذا باید برای درک این پدیده به فقه روی آورد.
- شناخت قلمروهای جدید در فقه مانند بررسی احکام مربوط به روابط سازمانهای اجتماعی؛
-همچنین رسیدن فقه به مرحله قانون و اجرا، مبتنی بر شناخت دقیق از جامعه است و علوم اجتماعی می تواند تبیین روابط پیچیده اجتماعی را پیش روی فقیه قرار بدهد.

علوم اجتماعی خدماتی برای فقه دارد و  مطالعه آن می‌تواند عرصه های جدیدی را پیش روی فقه و فقیه قرار دهد.

دبیر محترم  بعد از تشکر استاد و حضار محترم و برخی از سوالات حاضرین را مطرح کردند و استاد معظم پاسخ دادند و بعد از آن به علت مصادفت با اذان ظهر ختم جلسه را اعلام کردند.