سخنرانی دبیر علمی همایش
بسم الله الرحمن الرحيم.
نشست حاضر در رابطه با کتابی به عنوان بررسي راههاي محرميت در فقه اماميه است که به همت حجت الاسلام و المسلین حسن عالمي طامه در مرکز فقهي ائمه اطهار و معاونت پژوهش انجام شده است. جايگاه محرميت در اسلام که در بيان اساتيد خواهد آمد جايگاه بسيار عظيمي است و در شريعت و فقه اسلامی، از کارکردهاي فراواني برخوردار است؛ مخصوصاً امروزه در اثر مواجهه با فرزنداني که در بهزيستي زندگي مي‌کنند و به عنوان فرزند خوانده انتخاب مي‌شوند مباحث جديدتري پدید آمده است که گاه، نيازمند کنکاش بيشتر و راه کارهاي کارآمدتری هستیم که چگونه محرميت آنها را با بقیه اعضاي خانواده جدیدشان ایجاد کنیم و لذا، بحث پیش رو، بحث بسيار مهم و مفيدی خواهد بود.
سخنرانی حجت‌الاسلام عالمی طامه
بحث محرميت و اهميت راههاي محرميت و نیز لزوم رعايت مسئله حجاب و عفاف در این موضوع، يکي از مباحث ضروري دين اسلام است؛ زیرا واضح است که هر فردي اعم از زن و مرد، از ابتداي بلوغ که مکلف مي‌شود تا انتها با اين مسئله درگير است و اين مسئله اختصاص به بعض افراد هم ندارد و همه موظف هستند که به اين مسئله توجه داشته باشند. به خاطر همين، مسئله محرم يا نامحرم يک بحث نوپيدايي نيست و فقهاي عظام، همواره در طول تاریخ، در بحث مسائل محرميت، این موضوع را در کتاب‌هايشان بررسی کرده‌اند.
مشکل ناباروری و تمایل به فرزندخوانده
امروزه در اين برهه از زمان، وقتی آمار را نگاه مي‌کنيم، ده الي پانزده درصد از جوان‌هاي کشور ما، مشکل ناباروري دارند و البته به هر دليلی هم نمي‌خواهند کانون خانواده خود را بهم زنند. از اين رو، برخی از این افراد، در صدد هستند که با مراجعه به مراکزي مثل بهزيستي که اطفال در آنجا نگهداری می‌شوند، کودکي را انتخاب و به فرزندي قبول کنند.
محرمیت فرزند خوانده با فرزند پذیران و بستگان آنان
در این حالت، اولين مشکلي که در رابطه با فرزندخوانده و فرزندپذيران پدید مي‌آيد، بحث محرميت است؛ یعنی کودک، چه دختر يا پسر باشد، اولين دغدغه‌اي که خصوصاً براي خانواده‌هاي متدين مطرح مي‌شود، اين مسئله است که بحث محرميت را چه کنيم؟ زیرا اين کودک، فرزند واقعی آنها نيست و فاقد محرميت نسبي است. بنابراین، در وهله اول، ایجاد محرمیت بین فرزند خوانده و فرزندپذيران است، ولی زماني که اين فرزند بزرگ شد، مسئله بعدی رخ می‌دهد که چگونه ارتباط محرميت را با برادر پدرخوانده (عمو) يا با خواهر پدرخوانده (عمه) و امثال اینها مانند برادر و خواهر مادر خوانده برقرار کنیم.
پس اول، بحث محرميت خودشان است و بعد ورود آن فرزند به میان اقوام و خانواده مطرح مي‌شود؛ در مرحله بعد فرض کنید که پسر یا دختري که اين خانواده به عنوان دخترخوانده پذیرفته بودند بزرگ شده و ازداج می‌کند؛ حال عروس یا داماد خانواده، چگونه با آنها محرم می‌شود؛ بعد چگونه فرزندان پسر اين داماد را با مادر خوانده محرم کنيم؟ زیرا به هرحال آنها مي‌خواهند با هم رفت و آمد داشته باشند. اينها مباحثي است که در اینجا قابل طرح است؛ ما به عنوان یک محقق فقه، با این مشکلات مواجه هستیم و بايد چه کاري انجام دهیم و چه راه حلی را ارائه بدهیم؟ آیا این فرزند خوانده باید از همه آنها فراري باشد و اجتناب کند و اگر جواب منفی است پس ارتباط خانوادگي آنها را چگونه باید عملياتي کرد؟ در مرحله بعد بحث فرزندان آنها در بحث محرم و نامحرم مطرح مي‌شود و به هر حال اين یک بحث تخصصي است که باید تمام راههاي آن را از شريعت اسلام استنباط کرد.
محرمیت از راه رضاع و عقد یا ترکیب آنهاست
ما با بررسي خود در این زمینه راه‌های زیادی را ارائه دادیم، ولي همه آنها از سه راه خارج نيست؛ راه‌هایي که مورد اتفاق همه فقهاست و لذا، ما فقه نوين نياورده‌ايم و آنچه را مطرح مي‌کنيم از طریق راه رضاع يا از راه عقد و يا از ترکيب میان رضاع و عقد است.
بنابراين، اولين پيشنهاد براي ایجاد محرميت آن است که اين فرزند را با چه کساني مي‌خواهيد محرم کنيد و نیز با چه نوع اقدامی، می‌خواهید محرميت را ایجاد کنید؛ زیرا هر یک قلمروي خاصی برای آنها پدید می‌آورد.
انعقاد هر عقد ازدواج، سبب می‌شود که يک سري افراد بالفعل محرم شوند و يک سري دیگر را که هنوز به دنيا نيامده‌اند، محرميتشان را بالقوه ایجاد می‌کند. اگر عقد اعم از موقت و دائم خوانده شود سه جواز را بين طرفين پدید مي‌آورد: جواز لمس، نظر و مناکحه؛ اما اگر اين زوجين از هم طلاق بگيرند، یا در عقد موقت، مدت تمام بشود، اثر محرميت در ميان اطرافيان اين دو باقي خواهد بود و آثارش و لو موقت، آثار ابدي خواهد بود.
شير و بحث رضا نیز براي خود آثار و قلمروي دیگری دارد. زماني که اين شير خورده مي‌شود افرادي را چه بخواهند و چه نخواهند، دارای وصف محرميت مي‌کند و شير همانطور که باعث محرميت بين افراد مي‌شود، باعث ممنوعيت ازدواج هم در بین آنان مي‌شود. بنابراین، باید به قلمرو عقد و رضاع توجه کرد.
ده سوال کلیدی در بحث محرمیت
به هر حال، اولين بار که مي‌خواهند کودکي را براي فرزند خواندگي بیاورند ده سؤال بايد درباره این بحث مطرح شود؛ چون این مسئله، یک امر تخصصي است و بعضي راه‌ها ممکن است که راه را بر اقدامات بعدي باز یا بسته کند و لذا، نباید مقطعي نگاه کنيم و اگر راه را ناقص برویم امکان دارد راه بعدي را ببندیم.
بنابراین، ابتدا ده سؤال را مطرح مي‌کنیم:
1. جنس فرزند خوانده پسر است يا دختر؟
2. فرزند خوانده چند سال دارد؟
3. از بستگان مادر خوانده زن شيرده هست يا خير؟
4. از بستگان پدر خوانده زن شيرده هست يا خير؟
5. فرزند خوانده فرزندان نسبي دارد يا خير؟
6. کسي که مي‌خواهد فرزندپذير باشد فرزند نسبي دارد يا خير؟
7. آيا فرزندخوانده از زن ديگري شير خورده است و چه نسبتي با مادرخوانده دارد و چه نسبتي با پدرخوانده دارد؟
8. در صورتي که با فرزند خوانده عقد محرميت خوانده شده، با کدام یک از بستگان زوجين عقد محرميت خوانده شده است؟
9. آيا فرزند پذيران با یکدیگر فاميل هستند يا خير؟
10. آیا مادر خوانده و پدر خوانده در قيد حياتند یا خیر؟ چون این موارد راه‌ها را مشخص مي‌کند و ما راه‌هايي بسيار داريم که مي‌توانيم از آن راه‌ها آن محرميت را به نحو کامل و احسن ايجاد کنيم.
به هر روی، مهم این است که ما باید از چه راهي وارد شویم که راه‌های ديگر را نبندیم؛ مثلا یک زوجی کودک را از بهزيستي قم برداشته بودند و بين پدر خوانده و مادر خوانده رابطه فاميلي بود؛ یعنی مادر خوانده، دختر عمه پدر خوانده بوده است؛ به عبارت ديگر، دختر دائي و پسر عمه با هم ازدواج کرده بودند و قصد داشتند که اين دختر بچه را از بهزیستی قم ببرند و به مسائل ما هم توجه داشتند و لذا، اول دختر عمه را به عقد پدر مادرخوانده در آورده بودند و با اين اقدام، دختر خوانده، زن بابا شد و بعد برادرهاي مادر خوانده هم که دائي صوري بودند با اين دختر محرم شدند چون همسر پدريشان مي‌شده است. از آن طرف، آقاي پدر خوانده خواهري داشته است که کودکي شير مي‌داده است و فرزندخوانده را هم شير داد و اين دختر با پدر خوانده هم محرم شد؛ یعنی آن مرد، دائي رضايي او شد ولی اگر اول شير مي‌دادند بعداً نمي‌توانستند عقد بخوانند؛ و يک سري از راههاي محرميت بسته مي‌شد.
ملاحظه بفرماييد که این موضوع بسيار حائز اهميت است و بعضي از راه‌ها با خواندن يک عقد ولو تلفني ايجاد محرميت مي‌کند و بعضي راها با ترکيب رضا و عقد است که ايجاد محرميت مي‌کند. هدف ما از اين نشست هدایت و کمک به مراکزي است که فرزند خوانده‌ها در آنجا وجود دارد و در اینجا، زمان یعنی وجود کودکان زير دو سال بسيار مهم است.
پيشنهاد ما اين نیز است که به محض اينکه طفلی وارد بهزيستي يا سایر مراکز مشابه مي‌شود، در همان زمانی که پرونده براي آنها تشکيل شود برگه‌اي تشکيل شود که اين فرزند از هر زني که بتواند با شرایط رضاع شير بخورد و ايجاد محرميت کند، مشخص شود تا لااقل یک نسب رضاعی برای چنین فردی معین شود و نگذاریم که فرصت از دست برود. بنابراين به راحتي مي‌توانيم به فتواي کل فقها از صدر اسلام تا الان راه محرمیت ايجاد کنيم.
سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر علوی
ابتدا از آقاي عالمي تشکر مي‌کنم که يک مسئله مهم و کاربردي را که جاي آن در کتاب‌هاي فقهي و حقوقي ما به اين تفسير خالي بود و مسئله‌اي است که بسياري از افراد به آن مبتلا هستند، انتخاب کرده‌اند و همانطور که اشاره شد براساس آمار سازمان بهداشت جهاني 10% کل زوج‌هاي دنيا نابارور هستند و اين آمار در ايران بيشتر از 10% است و طبيعي است که اين يک خلأ عاطفي در خانواده ايجاد مي‌کند و براي جبران اين خلأ، راههاي مختلفی وجود دارد. بنابراین، اصل کار و وارد شدن در اين وادي واقعاً يک ضرورت اجتماعي و فقهي است و اگر حوزه‌ها متکفل اين کار نباشد از چه نهادي بايد انتظار داشت که اين مشکل را حل کنند.
آثار مادی و معنوی فرزندپذیری
به هر روی، يکي از راه‌ها برای زوجین عقیم، باروري‌هاي پزشکي است که هزينه‌هاي سنگين دارد که براي عموم مردم شايد امکان‌پذير نباشد و يکي از ساده‌ترين راه‌ها که هم ثواب اخروي دارد و هم در بسياري از روايات به عنوان اعانت يتيم و امثال آن به صورت منصوص بیان شده، همین فرزند پذیری است. فرزند پذيري هم خلأ عاطفي خانواده را جبران مي‌کند و هم بسياري از اطفال بي‌سرپرست را از معرض انحراف و مجرميت نجات مي‌دهد. بنابراين اگر ما بياييم يک شيوه و راه کار صحيح و مطابق با شرع بینديشيم و راه‌ها را به طور صحيح تبیین کنيم خدمت بسيار بزرگی به جامعه کرده‌ايم.
البته اين مسئله در کشورهاي غربي هم مطرح است؛ چون از دهه 70 قرن بيستم در کشورهاي اروپايي مسئله‌اي به نام بانک شير پيدا شده است. آنها نه به خاطر مسائل محرميت بلکه به خاطر اینکه شير مادر خواصي دارد که در شيرهاي طبيعي و به اصطلاح مصنوعي نيست، زن‌هايي را که فرزندانشان مرده‌اند و امکان شيردهي دارند، شیر آنها را مي‌گرفتند و در ظرف‌هايي به طور غير فريز نگه مي‌داشتند. اين پديده به کشورهاي اسلامي نیز سرايت کرد و بعد در کشورهاي اسلامي اين مسئله مطرح شد که اين ظرف‌هاي شير طبيعي که به کودکان داده مي‌شود آيا باعث محرميت مي‌شود يا خير؟
علماي الازهر و مکه بحث‌هايي مطرح کردند و چون غالب فقهاي اهل سنت، مکيدن را شرط نشر حرمت نمي‌دانند، بلکه ريختن در حلق کودک حتی از طريق بيني و از هر راهی که به هر نحوي شير به جوف طفل برسد، سبب محرميت مي‌دانند، حساسيت‌هايي در کشورهاي عربي براي اين مسئله ابراز شد. لذا، بعضي علماي الازهر فتوا دادند که بايد روي شيرها برچسب بزنند که مادرش کيست که بعد باعث در هم دريختن انساب نشود.
اما از نظر فقه اماميه چون تنها راه نشر حرمت از طريق رضاع و مکيدن است، آن مسائل در حوزه جوامع تشيع مطرح نيست؛ ولی به هرحال ما بايد راهي بينديشيم تا خانواده‌ها از اين مسئله به نحو شرعي و مطلوب استفاده کنند.
لزوم شفافیت و اتفاقی بودن طرق محرمیت
از آنجا که مسئله محرميت يک مسئله بسيار حساس است و خانواده‌ها روي آن حساسيت فوق‌العاده دارند باید راهکارهايي که پيشنهاد مي‌دهيم اولاً هم شفاف و هم متفق عليه همه فقها باشد. اگر اختلافی باشد باعث ایجاد مشکلاتي مي‌شود. علاوه بر اين بايد درباره این موضوع، توسط صدا و سیما فرهنگ سازي شود تا خانواده‌ها حاضر شوند که از طريق رضاع، فرزندي که هيچ خويشاوند نسبي ندارد، لا اقل دارای نسب رضائي شود. نکته دیگر، توجه به این مطلب است که این موضوع بايد به دقت ثبت شود و نسب رضائي همه آن افراد مشخص باشد.
شفافیت به معنای آن است که وجه حرمت و يا وجه محرميت براي خانواده‌ها معلوم باشد؛ مثلاً مي‌گوييم اين فرض معين سبب تحريم مي‌شود چون اين مادر خوانده به عنوان ام الزوجه خواهد بود. ولی اگر يک فروض مبهم و به اصطلاح غير شفافي را مطرح کنیم در آينده مشکل ساز مي‌شود؛ مثلا بعضي از موارد رضاع نه تنها سبب محرميت نيست، بلکه سبب حرمت نکاح و انفساخ نکاح بين زوجين است.
مثال بسيار روشن این موضوع، آن است که اگر مادر بزرگ مادري به نوه دختري خودش شير بدهد نکاح بين زوجين منسفخ مي‌شود. نقل شده که سال‌ها قبل، شخصی نزد يکي از مراجع آمده و گفته است که اين کار نسبت به فرزند او انجام شده است، ولی بعدا این مسئله را فهمیده است. آن فقيه، که واقعا فقيه بود به وی گفته بود که يکی از شرايط نشر حرمت این است که آن زن 15 بار کامل به آن طفل شیر داده یا يک شبانه روز کامل این کار را کرده است. آن مرد به شک افتاد و در این حالت، ایشان به او گفت حال که به شک افتادي آن زن حلال است براي اينکه در اینجا اصل عدم جاري می‌شود.
به هر حال، ما در این مسئله، کبريات کلي و احکام کلي داريم و فقط راه‌هايي که هست تطبيق آن کبريات بر مصاديق و فروض مختلف است که شاید تا هزار راه هم وجود داشته باشد.
البته، این نکته که آيا واقعاً در همه موارد، اين کبريات بر اين فروض قابل انطباق است يا خیر، قابل بحث است. در کبريات مسئله جاي بحث نيست و جزو مسلمات و احکام قرآن و فتواي فقهاست که اگر رضاع با شرايطش تحقق يابد، باعث نشر حرمت است.
جناب آقاي عالمي در این کتاب بسیار زحمت کشيدند و ما يک ملاحظات کلي نسبت به اين فروض داریم که ایشان آنها را بیان کردند. نکته اول آن است که ایشان وجه حرمت را در هر فرضي به صورت جداگانه توضيح بدهند و این کار با قرار دادن مطلب در داخل پرانتز قابل حل است؛ یعنی يک فرضي که تعريف مي‌کنند در داخل پرانتز به علت حرمت ربيبه توجه بدهند و اگر اين مطلب را نياورند غير متخصص دچار مشکل می‌شود و حتی برای مختصص هم معضلی پدید می‌آید که این فرع با کدام يک از فروع کبريات قابل انطباق است و لذا از جهت استفاده کاربردي نيست. برخی از فروض ایشان هم مانند مادر مادر بزرگ کاربردی نیست و نادر الوقوع و تحققش بعید است؛ یعنی از نظر عرفي قابل پذيرش نيست و لذا، بايد فکر کنند که راههاي قابل پذيرش‌تري را که عملي باشد ارائه کنند.
همچنین، در بعضي موارد که محرمیت بايد از طريق ازدواج باشد تا ربيبه تحقق یابد، در حرمت ربيبه آميزش شرط است و خيلي افراد حاضر نيستند که از اين راه، محرميت ايجاد شود و لذا، اگر راههاي جايگزين که از نظر عرف پذيرشش راحتتر و روانتر باشد پیدا کنند، بهتر است.
بسياري از اين فروضي که جناب آقاي عالمي بيان کردند مصداق يک کبراي کلي است، مثلاً حرمت ربيبه شايد 20 تا 30 فرض را در خود جای می‌دهد و از نظر ساختار بحث بهتر است که اينها را در يک باب بياورند؛ یا بسياري از اين فروض را مي‌توان با يک کلمه تلخيص کرد و مثلا گفت که پدر هر چقدر بالا برود و فرزند هر چقدر پايين بيايد چه رضائي و چه نسبي حکم آن چنین و چنان است، تا در این حالت، دیگر عبارت دچار ابهام و گنگي نشود.
بنابراين، بايد اين کار با حساسيت بيشتری انجام شود تا مشکلات حل شود و اينها ملاحظات کلي بود که عرض شد.
سخنرانی حجت‌الاسلام عالمی طامه
همانطور که استاد فرمودند بعضي از اين فروض را باید توضيح دهیم، و وجه آن را در هر فرضي توضيح دهيم و آن را شفاف‌تر کنیم تا براي غير متخصص هم گوياتر شود. بعضي از اين فروض هم تحققش کم است و لذا، تنها براي اين مهم است که براي کودک بتوانند يک روزنه‌اي يافت کنند و لذا، من به عنوان يک طلبه موظف بودم که پاسخگو حتی یک فرض نادر باشم و لذا، فروعات متعددي را باز کردم تا کتاب از ابهام خارج شود و براي خواننده شايد سخت و خسته کننده باشد ولی چاره‌اي نداشتم و برايم مهم بود که هیچ فردي مغفول نشود.
يک مطلب ديگر آن است که عمة عمه یا عمه خاله لزوماً آدم 70 يا 60 ساله نيست، بلکه ما عمه رضائي هم داریم که ممکن است همسن باشد و بسيار فاصله نداشته باشد و مشکلي ندارد و لذا، گفتیم که اگر عمه عمه رضائي است مي‌توانيد با او محرميت ايجاد کنيد.
بنابراین همه راه‌ها را گفتیم تا ولو يک راه هم مغفول نشود هر چند که در بعضي مواقع تکرار شده است. مثلاً کسي که مي‌خواهد کودک پسر بردارد آيا پسر، فامیل نسبي دارد يا خير؟ چهل مورد براي آن ذکر کردم و بعضي راه‌ها تداخل مي‌کند و نهایتا فقط او می‌تواند چند صفحه‌ای را که مربوط به این مطلب است بخواند. بنابراین، ویژگی اين نوشتار اين است که هم به مخاطب عام توجه می‌کند و هم به افراد متخصص.
سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر علوی
در اين جزوه‌اي که من در دست دارم در مورد محرميت پسرخوانده با دختر خوانده حدود 53 راه معرفي شده است. ایشان برای بعضي از اين راه‌ها وجهش را بيان کرده‌اند و برای بعضي، وجهش را بيان نکرده‌اند، و به طور کلی از راه 16 به بعد، یعنی تا راه 53 براي من روشن نشد که اين وجه محرميت چيست؟ شايد همه اينها در ذهن مبارک ايشان مصاديق يک کبراي کلي بوده است و ايشان آن کبري کلي را مسلم فرض کرده و براساس آن، اين فروض مختلف را ایجاد کرده‌اند. در فرض 16 آمده است که پدر پسر خوانده، براي ايجاد محرميت پسر خوانده با دختر خوانده، مادر رضائي دختر خوانده را به عقد خود درآورد. حال وجه محرميتش چيست؟ پدر پسر خوانده با مادر رضائي دختر خوانده ازدواج کند، و اگر آميزش واقع شود اين دختر خوانده رببيه پدر پسر خوانده، مي‌شود. خب، رببيه بر پدر حرام است، ولی چطور مي‌شود که اين دختر خوانده به پسر خوانده محرم شود؟!
اين فروض، همه مبتني بر اين است که فرزند رببيه بر فرزند آن زوج محرم هستند در حالي که محرم نيستند. در مورد 22 هم که نوشته شده است که مادر خوانده به عقد رضائي پسر خوانده درآيد به نظرم اشتباه تايپي باشد و ما عقد رضائي نداريم.
از فرض 23 تا 28 وجه محرميت معلوم نيست؛ مثلاً اگر مادر رضائي دختر خوانده به عقد پدر رضايي پسر خوانده در آيد، چه ربطي دارد که فرزندان اينها با هم محرم شوند و وجه آن چيست؟ متوجه اين مسئله نشدم. برخی اشتباهات تایپی در آن وجود دارد؛ مثلا گفته شده است که مادر رضائي دختر خوانده به عقد دخترخوانده رضائي در آيد، مادر رضائي که به عقد دختر خوانده درنمي‌آيد!! بنابراین، بايد این موضوع شفاف بیان شود تا در کنار آن نیاز به یک شارح نباشد.
پاسخ به سوالات
پسري را که داراي 8 يا 9 سال است و امکان تحويل به خانواده را دارد شرايط محرميت را توضيح دهيد؟
آقای عالمي: بايد بررسي کنيم که آیا اين کودک دارای نسبی هست یا خیر؟ ابتدا بايد آن را بررسي کرده و بعد جواب را ارائه دهيم؛ اما جزئیات را من الان در ذهن ندارم ولی يادداشت کرده‌ام و بايد به آن مراجعه کنم تا دقیقا پاسخ شما را بیان کنم.
راههاي از بين رفتن محرميت چيست و در میان عوام مي‌گويند که مرد در هنگام مرگ همسرش نسبت به او نامحرم است و نمي‌تواند او را دفن کند؟
آقای عالمی: این یک بحث فقهي است که در بحث دفن بايد هم جنس دفن کند.
دکتر علوي: بحث محرميت افراد با مرگ از بين نمي‌رود حتی حدوث مرگ بين زن و شوهر باعث از بين رفتن محرميت نيست ولی در مورد شوهر گفته‌اند که نبايد همسر خود را غسل دهد و بايد از زير لباس غسل دهد. البته، بعضي از فقها مثل مرحوم آیت‌الله خوئي مي‌فرمايد که با مرگ علقه زوجيت قطع مي‌شود و در حقيقت بحث جماد مطرح است و بدن، زوجه نيست و لذا، محرميتي در کار نيست؛ منتها مرد تحت ثياب مي‌تواند بدن زن خود را غسل دهد و اشکالي ندارد. به هرحال، اين موضوع، محرميت در موارد ديگر را از بين نمي‌برد.
عنوان کتاب آقاي عالمي چيست؟
آقای عالمي: بررسي راههاي محرميت در فقه اماميه.
آيا آقاي عالمي، طرحی در خصوص محرمیت فرزندان بالاتر از دو سال هم دارند؟
آقای عالمي: بله راه محرمیت برای افراد بالاتر از دو سال هم داريم منتها چيزي که مقصود من بود آن است که براي کودکان زير دو سال فرصت سوزي نشود و هدف ما از اين نشست، همين است که عزيزاني که در بهزيستي هستند کودکان قبل از 2 سال را به محض ورود به آنجا، اگر بستگان نسبي ندارند برای آنها بستگان رضايي درست کنند تا راههاي بسياري از محرميت براي آنها امکان پذير شود.
با روش بانک محرميت آيا مسئله لقاح مصنوعي هم قابل حل شده است؟
آقای عالمي: بحث لقاح مصنوعي با موضوع ما متفاوت است. در بحث نسب بايد يک تحقیق ديگری در آنجا انجام دهيم.
دکتر علوي: ظاهراً دو قلمرو است و بهم ارتباط مستقيم ندارند. اگر تخمک از يک زن باشد و در رحم زن ديگري کاشته شود و فرزندي متولد شود اينجا در تشخيص مادر محل اختلاف است که آیا مادر، زن صاحب رحم است يا زن صاحب تخمک است و اگر قائل باشيم که زن صاحب تخمک مادر است اين بحث پدید می‌آید که اين زن صاحب رحم آيا از طريق رضاع مي‌تواند مادر رضايي او باشد با توجه به اينکه شير در اثر آميزش صحيح به وجود نيامده است و يکي از شرايط نشر حرمت اين است که شير در اثر آميزش صحيح باشد؟ حال اين مسئله هم محل اختلاف است و بعضي گفته‌اند قرابت رضايي ايجاد مي‌کند ولي به نظر ما ايجاد نمي‌کند.
مسئله ازدواج فرزند خوانده در نسل‌هاي بعدي با ساير اعضاي فاميل تا چه اندازه قابل بررسي و اجراست؟
آقای عالمي: ما این موضوع را کاملاً بررسي کرده‌ایم. یعنی اول، راههاي محرميت را بررسي کرده‌ايم که چه کسي با چه کسي محرم شود، بعد شناسه محرميتي براي او ايجاد مي‌کنيم که قلمرو این محرمیت تا کجاست.
آيا برای ازدواج‌هاي آينده مشکل ساز نمي‌شود یعنی ممکن است با شخصي که در واقع با او محرم شده ازدواج کند؟
آقای عالمي: زماني که مشخص کرديم از چه راهی برای محرميت استفاده مي‌کنيم همه محارم مشخص مي‌شوند و لذا، پيشاپيش به آنها مي‌گوييم که با اين دسته افراد و به اين دليل نمي‌توانيد ازدواج کنيد. برای همین واقعه محرميت بايد دقیقا نوشته شود.
این راه‌ها از نظر عرفي تا چه حد قابل پذيرش است؟
آقای عالمي: ممکن است که عرف بحث نزديکي را نپسندند ولي فرض بفرماييد که در برخی موارد ممکن است که تنها یک عقد تلفني خوانده شود و مانعي ندارد. ثانیا، ما باید با فرهنگ‌سازي عرف را هم بسازیم. ثالثا، آنهايي که در اين موقعيت گير مي‌کنند با کساني که از بيرون به این مسئله نگاه مي‌کنند تفاوت دارند.
بسياري از راه‌ها که مطرح کرده‌اند به ازدواج صغير یا صغيره باز مي‌گيرد و بعضي از علما مثل آیت‌الله مکارم به علت عدم قابليت کام جويي اين عقد را باطل مي‌دانند و بسياري دیگر از راه‌ها هم که ایشان مطرح کرده مبنایی است؟
آقای عالمی: اين موضوع هم راه حل دارد که در ابتدا عقدي را که مي‌خوانيم مي‌تواند طولاني باشد و مثلاً عقد موقت ده ساله باشد، ولي زماني که عقد صحيح واقع شد مي‌تواند مدت را ببخشد.
دکتر علوي: يک نکته‌اي راجع به صوري بودن عرض کنم که بحث حيل در اينجا مطرح نيست. صوري بودن در جايي است که متعاقب آن قصد جدي بر انعقاد عقد نباشد و اصولا، عقد تابع قصد است و لذا، در صورتي که طرفين قصد عقد دارند حال موقت يا دائم، مانعي بر تحقق عقد نيست و صوري نيست و بحث حيل هم مطرح نيست و مثل همه ازدواج‌ها خواهد بود؛ به ویژه آنکه در عقد موقت یا در عقد موقت صغيره، قابليت استمتاء ملحوظ نيست. با این حال، اگر مدت را طولاني کنند که قابليت تمتع يافت شد هیچ شکی در صحت عقد نیست.
