نشست علمی هشتم گروه فقه پزشکی با همکاری مرکز درمان ناباروری طهورا
موضوع: واکاوی فقهی و پزشکی انجماد انسانی (کرایونیک) 29 آبان 1401
ارائه دهندگان: حجت الاسلام و المسلمین اسلامی فر و جناب آقای دکتر طباطبایی
دبیر جلسه: حجت الاسلام و المسلیمن نصرالهی
سخنان دکتر طباطبایی:
اولین بار بحث انجماد در دنیا سال 1951 روی اسپرم انجام گرفت که هم منجمد شد و هم ذوب شد. در بحث انجماد سلولی به واسطه واکنشهای بیولوژی در دمای پایین در سلولهای زنده کاهش می¬یابد این به ما زمان می¬دهد که واکنشها را به مدت زمان بیشتر انجام بدهیم. انجماد چه فرآیندی را در داخل سلول انجام می¬دهد؟ اگر یک انسان یا موجود زنده را در درون یخ قرار دهیم انجاد ساده باعث از بین رفتن سلولها و مرگ انسان می¬شود. دو شیوه داریم انجماد به روش آهسته، ذخیره سازی زیر صفر بدون اینکه فریز صورت بگیرد و نگهداری در حالت خشک از روشهایی است که در انجماد سلولی مورد استفاده قرار می¬گیرد. ساختاری که در این چرخه شکل می¬گیرد در حوزه انجماد در همین چهار روش، پروتکل اصلی که شکل می¬گیرد فاز اول اینکه یک سری مواد را به سلولها اضافه می¬کنیم که همان ضد یخ یا محافظ کننده سلول است. وقتی این ماده در مجاورت سلول قرار می¬گیرد، مانع از بین رفتن آن می¬شود. در مرحله بعدی حذف این عامل ضد یخ است که به چرخه کار اضافه کردیم. این ضد یخها باید یکسری خواصی داشته باشند. یکی اینکه مایع باشند تا بتوانند نفوذ کنند و دوم اینکه خاصیتی سمی نداشته باشند که سلول را از بین نبرند. بعدی اینکه در چه دمایی می¬خواهیم این فریز را انجام دهیم غلظت مورد نظر باید باشد. پروتئین ها در این چرخه استفاده می¬شود.
موادی که در این چرخه استفاده می¬کنیم عبارت است از:
برخی قابلیت ورود به سلول را ندارند و در حقیقت محافظ غشاء سلول هستند. در دو شیوه اول که در چرخه انجماد مطرح کردیم تحت عنوان انجماد آهسته و سریع، در غلظت مواد ضد یخ است و دوم در میزان سرما است. در این روش از یکسری مواد خاص استفاده می¬کنیم که توسط دستگاه خاص فریزر تدریجی دما را به دمای مورد نظر می¬رسانیم. ولی در سریع به یکباره سلول را در دمای مورد نظر قرار می¬دهیم و به یکباره انجماد شکل می¬گیرد. در بدن انسان در سال 1966 که مربوط به یک خانمی بود که مومیایی شده بود و مشخصاتی از او موجود نیست این جسد را وارد بحث تحقیقاتی کردند و با نیتروژن مایع فریز کردند و آن مجموعه به لحاظ مالی دچار مشکل شد و این جسد بعد از مدتی از ذوب خارج شد و دفن شد. در سال 1967 جسد بت فورد اولین جسدی بود که تحت عنوان فریز انسانی قرار گرفت و هنوز هم وجود دارد. این ساختار را مد نظر قرار بدهید. اولین جسد در سال 1967 فریز شده است. در کنار این موضوع اولین سلول جنین که مورد استفاده در چرخه نازایی قرار گرفت در سال 1996 بود. برای یک خانمی بود که فریز شد سلول جنینش که مبتلا به سرطان بود و بعد هم ذوب شد و مورد استفاده قرار گرفت.
اختلاف این زمانی که مد نظر است در خروجی بحث به این نکته می¬رسیم. چهار شرکت در دنیا این ساختار را انجام می¬دهند که سه شرکت آن در آمریکاست و یک شرکت در روسیه بحث فریز انسانی را انجام میدهند که 250 تا 300 مورد فریز انسان شکل گرفته است و 1500 نفر دارای شرایط هستند در چرخه نوبت برای فریز هستند. بحث فریز اندام، در حال حاضر در شرایط علمی و فعلی جزء ساختاری است که توانایی فریز اندام و ذوب آن را نداریم. وقتی لایه های طبقاتی سلول شکل می¬گیرد این امکان را نداریم. اگر این اتفاق بیفتد بهترین مورد در پیوند قلب است. اکنون با تایم سریع با هلیکوپتر می¬آورند و دو تیم باید آماده باشند برای پیوند. اگر این کار اتفاق بیفتد در این داستان می¬شود استفاده کرد. یک تکنولوژی برای خون هزینه این کار از 8000 دلار تا 200 هزار دلار است.
آنچه حائز اهمیت است بر اساس قانونی که در دنیا وجود دارد پس از مرگ بیمار می¬تواند این فرآیند اتفاق افتد. یعنی فریز کردن جسد. در این تکنیک این اعتقاد وجود دارد که بعد از اینکه روح از بدن خارج می¬شود، سلولهای بنیادی به ویژه یک سلولهای خاص تا 16 ساعت بعد از مرگ هم امکان حیات دارند. مثل عمل جراحی قلب باز سیستم چرخش خون به دستگاه وارد میشود و به جای خون یک مواد ضد یخ وارد رگها میشود و این جسد وارد فرآیند نیتروژن مایع میشود و در دمای 196 درجه زیر صفر قرار می¬گیرد.
اندیشمندان این حوزه با توجه به اینکه به ویژه سلولهای عصبی در این فرآیند در نیتروژن دچار آسیب شدید می¬شوند این داستان را به عنوان علم نمی¬پذیرند و از آن با علم کاذب یا دروغین استفاده می¬کنند. به هر جهت در خصوص مسائل مربوط به کرایونیک بین اندیشمندان این حوزه اختلافات شدیدی وجود دارد. به ویژه اینکه این ساختار موارد علمی خودش را طی نکرده است. فاز اول مرحله آزمایشگاهی است فاز دوم موجودات کوچک و فاز سوم در انسان است. این کار هنوز تحقیقاتی است و هیج مقاله¬ای تحت اینکه این موضوع تحت چرخه حیوانی قرار گرفته است نیست. متولیان بحث مربوط به حوزه شرکت¬هایی که گرداننده این چرخه هستند خودشان می¬گویند که چرخه تحقیقاتی شروع شده است و لیکن هنوز بحث وارد یک عرضه علمی قابل ارائه در فرآیندهای علمی حوزه نشده است. منتهی چند بحث در اینجا هست اینکه آیا در آینده ممکن است علم به نقطه¬ای دست یابد که این جسد قابلیت زنده شدن داشته باشد. اگر این داستان اتفاق نیفتد برای حفظ جسد یک قبرستانهای مدرنی است که جسد را سالیان سال نگه می¬دارد و آیندگان کارهای تحقیقاتی را روی آنها انجام می¬دهند.
خلاصه بندی:
چیزی که متبادر از انجماد است آن را یخ زدگی معمولی می¬دانیم. ولی بحث فریز کردن در مایع است و روح خارج می¬شود. ابعادی که استاد اسلامی¬فر می¬فرمایند مختلف است. در مورد اماته فرد زنده است. بحث بعدی نگهداری جسد شخص در کپسول نیتروژن. یا بحث فریز جنین است.
استاد اسلامی¬فر:
غالباً دانشجویان مباحث فقهی این بحث را مطرح کرده¬اند و همه بالاتفاق قائل به جواز شدند. در بحث کرایونیک اکنون در جهان روی جسد انجام می¬گیرد در حالی که همه  مقالات یک اصل مسلم گرفته¬اند که بیمار زنده لاعلاج فریز می¬شود. خود مؤسسه ... می¬گوید بهتر است که فرد زنده را فریز کنیم ولی به خاطر مسائل قانونی بعد از مرگ این کار را انجام می¬دهیم. یک مشکل این مقالات این نگاه است که اکنون انجام نمی¬شود. به دنبال این هستند که بیماران لاعلاج را منجمد کنند به امید اینکه روزی علم پیشرفت کند و بتواند اینها را به زندگی برگرداند و بیماری آنها را درمان کند.
مقالات ما با پیش فرض زنده فریز کردن است و همه هم قائل به جواز این کار شده¬اند. ادله¬ای که آورده¬اند را مورد بررسی قرار می¬دهیم. در بحث مرده احترام به جسد مطرح است که برای آن طبق آموزه¬های دینی غسل و کفن و دفن است. حال قبل از فریز می¬توانیم غسل را انجام دهیم ولی کفن نمی¬شود زیرا در کپسولهای نیتروژن کفن از بین می¬رود و همچنین دفنی صورت نمی¬گیرد و آنها را در کپسول می¬گذارند. از ادله آنها برای جواز بحث احیای نفس است که به آیه 32 سوره مائده تمسک می¬کنند که من احیاها فکانما احیا الناس جمیعاً به امید پیشرفت علم این شخص بیمار را فریز می¬کنیم و بعد علم آینده او را درمان کند. کرایونیک یک ظن و گمان عقلایی برای احیاست. این مسلم است که آیه در اینجا کاربردی ندارد. اولاً در مورد بیماران لاعلاج برای فریز کردن گام اول کشتن آنهاست. اگر خودش داخل این نیتروژن برود، همانطور که پروفسور ... این کار را کرد. کسی که خودش را به کشتن می¬دهد لا تلقوا الی التهلکه جلوی او را می¬گیرد که طرف در هلاکت خودش را قرار دهد. این دلیل ناقص است. یکی از ادله آنها این است که فریز را مصداق احیا گرفته¬اند. این حتی احتمال عقلایی هم نیست. حتی در مورد حیوانات هم یک مورد نداشتیم که بتوانند فریز کنند ودوباره زنده کنند. در اندام هم نداریم وگرنه قلب را فریز می¬کردند برای پیوند قلب. دلیل دوم آنها قاعده لاضرر است. اگر این کار را نکنیم موجب ضرر اطرافیان این بیماران است.
ادله دیگر قاعده لاحرج است. بر این اساس بیماری که در آستانه مرگ است و تحت فشار روانی قرار گرفته است می¬تواند در معرج کرایونیک قرار بگیرد و اگر آن را مجاز ندانیم در عسر و حرج قرار می¬گرد. از کجا معلوم که اگر این کار را بکند روح او بیشتر در عذاب باشد.
دلیل دیگر عقل حکم می¬کند در مسئله مهم و سرنوشت سازی فرد خود را به دستگاه انجماد بسپارد تا بتواند در آینده راه درمان پیدا بکند. شما ابتدا ثابت کنید یک موجود زنده از انجماد برگشته است تا بتوان به این حکم کرد.
سوالات:
تا کنون علم بشری امکان ذوب و برگرداندن موجود زنده را ندارد. داستان دوم با توجه به اینکه در حوزه تولید سلولهای بنیادی و ایجاد اندام، بعید می¬دانم این داستان بتواند در این چرخه قرار بگیرد. وقتی می¬توانیم یک اندام تولید کنیم بعید است که از اندام¬های فریز شده استفاده کنیم. یا حتی فرد را زنده در نیتروژن قرار بدهیم و بعد ذوب کنیم و بتوانیم زنده کنیم. شرکت¬های زیادی در زمینه فریز انسانی در دنیا از سال 1967 شکل گرفت که غیر از چهار شرکت همه ورشکست شدند به واسطه هزینه¬های بالایی که بر آن مترتب است و همه اجساد را ذوب کردند و دفن کردند. در این چرخه فعالیت¬های شیمیایی و بیوفیزیولوژی انجام می-گیرد که می¬تواند سلول را برای زمان بیشتری نگه داریم.
اگر ممکن باشد که زنده را فریز کنیم دیگر چرا او را بکشند بعد فریز کنند؟ اگر در حال زنده شخص را فریز کنند می¬میرد از جهت عرفی نه مغزش کار می¬کند نه قلبش میزند، او را در داخل کپسولهای مایع غوطه¬ور کنند می¬میرد.
قانوناً در کشورهایی که این فرآیند را دارند، سوال ما هم این است که وقتی جنین را می¬توانیم فریز کنیم، یک موجود زنده را فریز کنیم بحث این است که انسان را زمانی که حیات به لحاظ ذهنی دارد از منظر ما زمانی که روح از بدن خارج شد اجازه می¬دهند در این چرخه قرار بدهند. مثل سلولهای زنده که می¬توانیم فریز کنیم. مطلبی که اکنون مورد بحث است اینکه اشکال ندارد انسان زنده را فریز کنیم از نظر پزشکی، قبل از این فریز باید یک بررسی¬های کلینیکی روی آن انجام گرفته باشد، ابتدا موش یا خرگوش یا یک موجود زنده را فریز کن بعد برگردان و ذوب کن و عوارض آن را مورد بررسی قرار بده بعد سراغ انسان بروید. می¬گویند ما هنوز در حوزه حیوانی این کار را نکردیم و اگر روی انسان زنده این کار را بکنیم در حال حاضر علم به این پیشرفت نرسیده است که او را بتوانیم زنده کنیم. به لحاظ عقلانی این نوع برخورد غلط است.
در حال حاضر این فرایند روی جسد انجام می¬شود و قائدتاً این موجودی که فریز می¬شود موجود زنده نیست که مرگ حساب کنیم. اگر بتوانیم موجود زنده را بتوانیم فریز کنیم و بعد دوباره ذوب کنیم به آن مرگ نمی¬گوییم همانند اینکه سلولها را فریز می¬کنیم. یک بشر را می¬خواهیم صد سال دیگر زنده کنیم با شرایط آن روز خودش شاید عسر و حرج باشد.